Επιστροφή στην κοινωνική Ευρώπη
του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΥ υπουργού Εργασίας
Η μάχη για τα Εργασιακά
Παντού σε όλη την Ευρώπη, οι παραδοσιακές ρυθμίσεις που προσδιόριζαν το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο υπονομεύονται. Παντού, η μεσαία τάξη διαβρώνεται και η ποιότητα ζωής, η καθημερινότητα του μέσου πολίτη υποβαθμίζεται.
Όλα αυτά δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας φυσικής καταστροφής, αλλά της επιβολής στην Ευρωπαϊκή Ένωση των πολιτικών της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας. Για τον λόγο αυτό είχαμε το θρίλερ του Brexit, για τον λόγο αυτό τα ποσοστά αποδοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σε όλες τις χώρες της Ευρώπης στο ναδίρ.
Ο αναδιανεμητικός μηχανισμός του κοινωνικού κράτους έχει συνολικά τρωθεί από τις νεοφιλελεύθερες διαρθρωτικές αλλαγές, πράγμα που συνεπάγεται τη φτωχοποίηση της μεσαίας τάξης σε όλες τις δυτικές χώρες. Συνεπάγεται, επίσης, την έκρηξη των ανισοτήτων. Λόγω αυτών των πολιτικών, σήμερα, το 1% των πλουσίων κατέχει τον ίδιο πλούτο με αυτόν που έχει το 90% της κοινωνίας.
Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Τα Μνημόνια δεν ήταν τίποτα άλλο από προγράμματα εφαρμογής του πιο ακραίου νεοφιλελευθερισμού, ισοδυναμούσαν με εισιτήριο αποχώρησης από την κοινωνική Ευρώπη. Η προσπάθεια της κυβέρνησης εντοπίζεται στην αναστροφή της καταστροφικής αυτής πορείας τόσο στο Ασφαλιστικό όσο και στα εργασιακά.
Η μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού
Το ασφαλιστικό μας σύστημα για χρόνια κινείτο στα όρια της κατάρρευσης, καθώς το συνολικό έλλειμμά του έφτασε στα 9% του ΑΕΠ, ως αποτέλεσμα της χρόνιας κακοδιοίκησης και της κρίσης. Παράλληλα, εκ γενετής ήταν ένα άδικο σύστημα, με άνισους κανόνες και σημαντικά κενά προστασίας. Έπρεπε λοιπόν να το αναδιαμορφώσουμε, προκειμένου να ανταποκριθούμε σε δύο διαφορετικές προκλήσεις. Η μια ήταν ο κατακερματισμός και η εγγενής ανισότητα του συστήματος. Η δεύτερη πρόκληση ήταν το πώς θα ενισχύσουμε τον αναδιανεμητικό χαρακτήρα του συστήματος ασφάλισης υπέρ των πιο αδύναμων. Και αυτό που έκανε την εξίσωση ακόμη πιο δύσκολη ήταν η ενσωμάτωση των μνημονιακών δεσμεύσεων σε μια μεταρρύθμιση με κοινωνικό πρόσημο.
Η απάντησή μας ήταν διττή. Κατά πρώτον, εναρμονίσαμε όλους τους κανόνες, τόσο σε ό,τι αφορά τις εισφορές και σε ό,τι αφορά τις συντάξεις. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα πλέον υπάρχει ένα μοναδικό ταμείο ασφάλισης, το οποίο θα δώσει σύνταξη σε όλους, στον δημόσιο τομέα, στον ιδιωτικό τομέα, στους ελεύθερους επαγγελματίες, στους αγρότες, ακολουθώντας τους ίδιους κανόνες.
Μολονότι, λοιπόν, έπρεπε να ενσωματώσουμε σʼ αυτή τη μεταρρύθμιση τους περιορισμούς που μας έθετε το Μνημόνιο, μείναμε πιστοί στη βασική αρχή της Αριστεράς: Την ισότητα. Όμως η ισότητα δεν αρκεί, όταν πρέπει να διαχειριστείς ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Επιβάλλεται και η αναγκαιότητα εφαρμογής της αρχής της κοινωνικής δικαιοσύνης. Για τον λόγο αυτόν εισαγάγαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα την εθνική σύνταξη, η οποία χρηματοδοτείται όχι από τις εισφορές, αλλά από τους φόρους. Αυτό αποτελεί εξαίρεση από το βισμαρκιανό παράδειγμα που κυριαρχούσε στην Ελλάδα, προς την κατεύθυνση του μπεβεριτζιανού.
Όπως φαίνεται στο γράφημα, αυτή η μεταρρύθμιση, σε συνδυασμό με τα ποσοστά αναπλήρωσης που εισάγαμε, έχει σημαντικό αναδιανεμητικό αποτέλεσμα. Οριζόντια παρουσιάζονται τα ποσοστά αναπλήρωσης του προηγούμενου νόμου, του νόμου Ρέππα.
Βλέπουμε ότι έχουμε τα ίδια επίπεδα αναπλήρωσης, ανεξάρτητα από τα εισοδήματα του ασφαλισμένου.
Αντίθετα, η μεταρρύθμιση δίνει υψηλότερο ποσοστό αναπλήρωσης σε άτομα με μεσαία και χαμηλά εισοδήματα, λειτουργώντας αναδιανεμητικά. Το σύστημά μας δίνει τα πιο υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης από όλα τα δημόσια προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρώπη, παρά τα ελλείμματα, τις συνέπειες της κρίσης, την εξανέμιση των αποθεματικών από το PSI και παρά το γεγονός ότι έπρεπε να μειώσουμε, βάσει των στόχων του Μνημονίου, τις δαπάνες κοινωνικής προστασίας κατά 1%.
Έτσι, προστατεύσαμε τις συντάξεις από μια δωδέκατη μείωση και μοιράσαμε δικαιότερα και ισότιμα μια μικρότερη συνταξιοδοτική πίτα (μικρότερη, γιατί το 2015 είχαμε χάσει το ένα τέταρτο του εθνικού μας πλούτου σε σχέση με το 2010). Για τον σκοπό αυτό, π.χ., συσχετίσαμε άμεσα τις κοινωνικές εισφορές με το πραγματικό εισόδημα, σε σχέση με τους ελεύθερους επαγγελματίες.
Οι συντάξεις δεν είναι υψηλές. Τις συνδέσαμε, όμως, με τη ρήτρα ανάπτυξης με την άνοδο της οικονομίας, ούτως ώστε τα οφέλη από την επερχόμενη ανάπτυξη να μοιραστούν ισότιμα σε όλους. Με άλλα λόγια, όσο ανεβαίνει η οικονομία αυτόματα θα ανεβαίνουν και οι συντάξεις.
Συνοψίζοντας, προσπαθήσαμε να αναμορφώσουμε το σύστημα, ενάντια στο τελευταίο κύμα μεταρρυθμίσεων της Ευρώπης, που δεν επέκτειναν, αλλά συρρίκνωναν τα δημόσια συστήματα ασφάλισης υπέρ των ιδιωτικών λύσεων. Διατηρήσαμε τον δημόσιο αναδιανεμητικό χαρακτήρα του συστήματός μας με κοινωνική δικαιοσύνη.
Η μάχη για τα Εργασιακά
Το επικαιροποιημένο Μνημόνιο προβλέπει για τα εργασιακά τα εξής:
«Ως προαπαιτούμενη δράση, η κυβέρνηση θα θέσει σε εφαρμογή διαδικασία διαβούλευσης από επιτροπή ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, η οποία θα αξιολογήσει μια σειρά από ισχύοντες θεσμούς της αγοράς εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των ομαδικών απολύσεων, της συνδικαλιστικής δράσης και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις βέλτιστες πρακτικές σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην ως άνω διαδικασία διαβούλευσης θα συνδράμουν διεθνείς οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO).
Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας αξιολόγησης, οι αρχές θα εναρμονίσουν, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2016 (βασικό παραδοτέο), το θεσμικό πλαίσιο των ομαδικών απολύσεων, της συνδικαλιστικής δράσης και των συλλογικών διαπραγματεύσεων με τις βέλτιστες πρακτικές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οποιαδήποτε αλλαγή στο θεσμικό πλαίσιο των πολιτικών στην αγορά εργασίας θα λάβει χώρα κατόπιν διαβούλευσης και συμφωνίας με τους ʽʽθεσμούςʼʼ. Καμιά αλλαγή στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων, συμπεριλαμβανομένου του άρθρου 103 του ν. 4172/2013, δεν θα λάβει χώρα προτού ολοκληρωθεί η διαδικασία αξιολόγησης. Οι αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο της αγοράς εργασίας δεν θα πρέπει να περιλαμβάνουν επιστροφή σε ρυθμίσεις του παρελθόντος, που δεν συμβαδίζουν με τον στόχο προώθησης βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς».
Όλα όσα έχουν γραφεί, λοιπόν, για κατάργηση του 13ου και 14ου μισθού, για κατάργηση των τριετιών και των επιδομάτων και άλλων πολλών ως -δήθεν- ανειλημμένες μνημονιακές δεσμεύσεις όχι απλώς δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αλλά αποτελούν συνειδητή προσπάθεια παραπληροφόρησης. Αντί για τον εργασιακό Αρμαγεδδώνα, η βασική μας επιδίωξη έγκειται στην επιστροφή στις συλλογικές διαπραγματεύσεις, στην αναστροφή της εργασιακής απορρύθμισης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η διαπραγμάτευση δεν θα είναι σκληρή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ΔΝΤ θα επιμείνει στις γνωστές, ακραία νεοφιλελεύθερες θέσεις του. Θα απομονωθεί όμως ξανά, όπως απομονώθηκε στη διαπραγμάτευση του Ασφαλιστικού, όταν η απόλυτη άρνησή του για αύξηση των εργοδοτικών εισφορών, για να μη μειωθούν οι συντάξεις, ξεπεράστηκε, μετά τη διαμόρφωση εθνικής θέσης επί του σημείου αυτού και με τη σύμφωνη γνώμη των εργοδοτικών οργανώσεων. Ανάλογη είναι η στρατηγική μας και στα εργασιακά: Ενίσχυση των διεθνών ερεισμάτων της χώρας μας, στήριξη στη ΔΟΕ και στις δυνάμεις της κοινωνικής Ευρώπης. Στο εσωτερικό, δημιουργία εθνικής θέσης από όλους τους κοινωνικούς εταίρους κατά της απορρύθμισης και υπέρ της επαναφοράς των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Ήδη οι εργοδοτικές οργανώσεις έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν συμφωνούν με τις θέσεις του ΔΝΤ για τις ομαδικές απολύσεις ή την καθιέρωση ανταπεργίας.
Ο στόχος παραμένει ένας: Η επιστροφή στην κοινωνική Ευρώπη.
