Η ομιλία μου στη συζήτηση για τη Συνταγματική Αναθεώρηση: η πρόταση μας αποσκοπεί στην εμβάθυνση της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων και την ανάσχεση του Νεοφιλελευθερισμού.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΒΟΥΛΗΣ
ΙΖ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΠΡΟΕΔΡΕΥΟΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΣΥΝΟΔΟΣ Δ΄
ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΚΣΤ΄
Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 2018
ΕΙΔΙΚΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΔΙΑΤΑΞΗ
Συζήτηση και λήψη απόφαση για τον ορισμό προθεσμίας, σύμφωνα με το άρθρο 119 του Κανονισμού της Βουλής, υποβολής της έκθεσης της Επιτροπής για την αναθεώρηση του Συντάγματος
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΣ (Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών): Κύριοι συνάδελφοι, η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι ταυτόχρονα ύψιστη πολιτική πράξη και κεντρική στιγμή για τη Δημοκρατία, διότι το Σύνταγμα δεν είναι εκτός της ιστορίας. Τόσο κατά τη θέσπιση, όσο και κατά την αναθεώρηση, αλλά και κατά την ερμηνεία και την εφαρμογή του, είναι πεδίο μάχης.
Ακούστε τι έλεγε ήδη από τον δέκατον ένατο αιώνα ο πατέρας του ελληνικού συνταγματικού δικαίου Νικόλαος Σαρίπολος: Πώς προκύπτει το Σύνταγμα; «Εκ της διηνεκούς πάλης του υπό της κοινωνίας συμφέροντος προς συντήρησιν της ελευθερίας από τη μια μεριά και του συμφέροντος των αρχόντων προς αύξησιν και ενίσχυσιν της αυτών εξουσίας». Οι άρχοντες και οι αρχόμενοι, οι ισχυροί και οι αδύναμοι, οι πολλοί και οι λίγοι, με την επικαιρική ορολογία το 99% και το 1%.
Προλαβαίνω μια ερώτηση ειδικά από τον δικό σας χώρο, αν είναι έτσι, αν είναι πεδίο μάχης, πώς έρχεστε και μας μιλάτε για συναινέσεις;
Οι συναινέσεις, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ειδικά σ’ αυτά τα μείζονα θέματα, δεν βασίζονται στη δύναμη των επιχειρημάτων, αλλά στην ισορροπία των συμφερόντων, όπως αυτά έχουν προκύψει από τους κοινωνικούς αγώνες. Δεν πείστηκαν οι οπαδοί της πατριαρχίας από νέα επιχειρήματα όσων ήταν υπέρ της ισότητας ανδρών και γυναικών. Δεν έγιναν πιο σοφοί από τον διάλογο. Αγώνες του φεμινισμού, αλλά και του εργατικού και του σοσιαλιστικού κινήματος είναι αυτοί που επέφεραν σε επίπεδο κοινωνίας την αντίληψη ότι δεν μπορούμε πια να ανεχόμαστε τις ανισότητες αυτές.
Υπάρχουν, όμως, άλλα πεδία σύγκρουσης που δεν έχουν ακόμα αποκρυσταλλωθεί οι συγκρούσεις αυτές. Κατεξοχήν τέτοιο πεδίο είναι η προσπάθεια του νεοφιλελευθερισμού να επιβάλει μία και μόνο οικονομική ορθοδοξία και να την αφαιρέσει εντελώς από το πεδίο αντιπαράθεσης των πολιτικών ιδεών, να αφαιρέσει με λίγα λόγια την οικονομία από τη δημοκρατία.
Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι το Σύνταγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως όπλο στο πεδίο αυτών των συγκρούσεων και των μαχών, ώστε κάθε μία από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις, οι πολλοί και οι λίγοι, αυτοί που έχουν την εξουσία και αυτοί που την αμφισβητούν, να προωθούν τις θέσεις τους. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν είναι αξιακά ή πολιτικά ουδέτερη καμία αναθεωρητική διαδικασία.
Ποιο είναι το στίγμα της Αναθεώρησης αυτής, όπως τη βλέπουμε εμείς; Εμβάθυνση της δημοκρατίας και ανάσχεση του νεοφιλελευθερισμού. Δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Είπα και προηγουμένως ότι βασική προσπάθεια του νεοφιλελευθερισμού είναι να κρατήσει έξω από τη δημοκρατική πολιτική διαδικασία τα κεντρικά διακυβεύματα της οικονομίας. Εκεί έγκειται η προσπάθεια να «συνταγματοποιηθεί» ο χρυσός κανόνας. Εκεί έγκειται η προσπάθεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση να έχουμε μία μόνο οικονομική πολιτική, πέραν της δημοκρατίας, πέραν της πολιτικής λογοδοσίας, πέραν της θέλησης των πολιτών.
Στο ίδιο επίπεδο κινείται και η προσπάθεια να στεγανοποιηθούν ολόκληροι χώροι της πολιτικής, ας πούμε με τους κεντρικούς τραπεζίτες να έχουν αποφάσεις επί πολιτικών ζητημάτων πολύ πέραν αυτών των αποκλειστικά τεχνικών και χρηματοοικονομικών.
Όμως, και για έναν άλλον λόγο συνδέονται η δημοκρατία και οι ελευθερίες με την επίθεση του νεοφιλελευθερισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός συνεπάγεται μια υπονόμευση του ιστορικού συμβιβασμού του κράτους πρόνοιας, μια επίθεση κατά των κοινωνικών δικαιωμάτων και των καθολικών κοινωνικών υπηρεσιών.
Τι συμβαίνει, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι; Όταν αδυνατίζει το αριστερό χέρι του κράτους, αυτό που δίνει τις παροχές και τα δικαιώματα, ενισχύεται το δεξί, το χέρι του αυταρχισμού, το χέρι που με την επίκληση του νόμου και της τάξης επιτίθεται στα δικαιώματα και στις ελευθερίες.
Δεν υπάρχουν στεγανά στις δημοκρατίες. Δικαιώματα, ελευθερίες, ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά είναι αλληλένδετα. Και ακριβώς στην Ελλάδα είχαμε πικρή εμπειρία του γεγονότος αυτού, γιατί τα μνημόνια δεν ήταν τίποτα παραπάνω από συμπυκνωμένο νεοφιλελευθερισμό σε καθεστώς έκλειψης της δημοκρατίας.
Αυτήν τη στιγμή, αυτό που επιχειρούμε με την αναθεώρηση, είναι, να εξοπλίσουμε με υπερνομοθετική ισχύ τις μεταρρυθμίσεις που σε πολύ δύσκολες περιόδους και χωρίς τα χέρια μας να είναι ελεύθερα επιχειρήσαμε όλη αυτήν την τετραετία προς την κατεύθυνση ακριβώς της απόκρουσης και της ανάταξης αυτής της νεοφιλελεύθερης επιδρομής στα δικαιώματα και στη δημοκρατία.
Όπως απαγορεύσαμε την πολιτική επιστράτευση νομοθετικά ως αντιμετώπιση της απεργίας, έτσι τη φέρνουμε και τώρα να τυποποιηθεί συνταγματικά. Όπως προσπαθήσαμε να ενισχύσουμε τους αδύναμους να κατοχυρώσουμε τα δικαιώματα στην ισότητα και στην αξιοπρέπεια, την ίδια θεσμική προσπάθεια ολοκληρώνουμε τώρα και με την αναθεώρηση.
Πώς γίνεται αυτό; Στο επίπεδο της Δημοκρατίας ενισχύουμε τη λαϊκή κυριαρχία και στις δύο διαστάσεις της: την αντιπροσωπευτική, που είναι κυρίαρχη σε ένα αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα, κυρίως με την κατοχύρωση της απλής αναλογικής, αλλά και άλλες επεμβάσεις συνταγματικής μηχανικής, όπως είναι η δημιουργική ψήφος δυσπιστίας. Όμως, προωθούμε και μορφές άμεσης Δημοκρατίας, ως συμπλήρωση και όχι ως υπονόμευση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ως αποφασιστικά αντίβαρα στην εξουσία των ελίτ. Και δεν είναι μόνο η έννοια των αντιβάρων που μας επιβάλει να ανοίξουμε τη λαϊκή κυριαρχία και μέσω των μορφών της άμεσης Δημοκρατίας, είναι και η αντίληψη που έχουμε για τον πολίτη, η vitaactiva, η ενεργής συμμετοχή του να χαρακτηρίζει την πολιτική του συμπεριφορά και να μην είναι μόνο ψηφοφόρος μια φορά κάθε τέσσερα χρόνια.
Απαντούμε στον νεοφιλελευθερισμό και με τα κοινωνικά δικαιώματα και με την ενίσχυση των κοινωνικών υπηρεσιών, με την απαγόρευση της ιδιωτικοποίησης του νερού και της ενέργειας, που είναι ανθρώπινα δικαιώματα, όπως μας έχει πει και η νομολογία για το νερό του Συμβουλίου της Επικρατείας. Πράγματι δεν κατάλαβα την επιχειρηματολογία επ’ αυτού του κ. Βενιζέλου. Μίλησε για συνταγματικό λαϊκισμό και υποσχεσιολογία και ταυτόχρονα αναρωτήθηκε: «Μα, δεν υπάρχει στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας το αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης»;
Εάν ήδη υπάρχει και είναι περιττή η αναθεώρηση, προφανώς δεν είναι υποσχεσιολογία. Στο κάτω κάτω και η αναθεώρηση του 2001 εν πολλοίς βεβαιωτική ήταν. Σας βεβαιώνω, όμως, και εγώ ότι καθόλου δεν είναι χωρίς συνέπειες οι κανονιστικές αλλαγές που προτείνουμε για τα κοινωνικά δικαιώματα. Θα ενισχύσουν τη δυνατότητα των πολιτών να αποκρούουν τις επιθέσεις στην προσωπική τους σφαίρα κυριαρχίας και αυτονομίας, αλλά και τις επιθέσεις των αγορών στο σύγχρονο κράτος πρόνοιας.
Φυσικά, αρκετές από αυτές τις επεμβάσεις δεν εντάσσονται μόνο στην αναγκαιότητα να αντιμετωπίσουμε τον νεοφιλελευθερισμό και την κρίση της Δημοκρατίας, αλλά και την πολύ συγκεκριμένη μορφή που το πελατειακό κράτος πήρε στη χώρα μας, εξαιτίας αυτής της μακρόχρονης κυριαρχίας του δικομματισμού με την οικογενειοκρατία (Ελλάδα και Πακιστάν είναι οι τελευταίες χώρες που έχουν πολιτικές δυναστείες), με την κυριαρχία, όπως λένε, της αδιαμεσολάβητης σχέσης Βουλευτή ως επαγγελματία της πολιτικής με τους πολίτες, βλέπε ρουσφέτι, και κυρίως με την αντίληψη ότι μπορεί να είναι τεχνοκρατική η άσκηση της πολιτικής και όχι δημοκρατική.
Στο κάτω κάτω, η αδυναμία ανάταξης των παθογενειών στη διοίκηση εξηγείται από το ότι βόλευε το πολιτικό σύστημα η διαιώνιση των παθολογιών αυτών.
Θέλω να ολοκληρώσω όπως ξεκίνησα, με τις συναινέσεις. Οι συναινέσεις προϋποθέτουν διάλογο εκεί που μπορεί να επιτευχθεί η σύμπτωση της βούλησης των αντιμαχόμενων πλευρών. Αυτή δεν μπορεί να γίνει σε όλα τα θέματα. Προφανώς είναι χαοτική η διαφορά που μας χωρίζει από τη Νέα Δημοκρατία στα θέματα του νεοφιλελευθερισμού και σε πλευρές της άσκησης της Δημοκρατίας. Υπάρχουν υπερώριμα ζητήματα, όμως, όπως το άρθρο 86 σχετικά με την ευθύνη των Υπουργών. Άκουσα πάλι από τον κ. Βενιζέλο να λέει ότι καμία διάταξη δεν πρέπει να πάει με 180 ψήφους στην επόμενη Βουλή. Ούτε αυτή; Αυτό το άγος για τον πολιτικό κόσμο δεν πρέπει να πάει με δεδηλωμένη την ομοφωνία του πολιτικού κόσμου ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί;
Και δεν κατάλαβα καθόλου πώς συσχετίστηκε το άνοιγμα λογαριασμών πολιτικών προσώπων, συγκυριακό πολιτικό γεγονός, με το μείζον αυτό αίτημα δημοκρατικής θεσμικής αλλαγής και ανάταξης των αμαρτιών του παλαιού πολιτικού κόσμου.
Υπάρχουν άλλα θέματα συναίνεσης; Επιχειρήσαμε να ανοίξει ο διάλογος για το Σύνταγμα για πολλά θέματα εδώ και δύο χρόνια. Θα καταθέσω στα Πρακτικά της Βουλής την Έκθεση της Δημόσιας Διαβούλευσης για τη Συνταγματική Αναθεώρηση που οργανώθηκε με συμμετοχή στην Επιτροπή πολλών προσωπικοτήτων και έξω από τον δικό μας χώρο, υπό τον συντονισμό και την καθοδήγηση του συναδέλφου Μιχάλη Σπουρδαλάκη.
(Στο σημείο αυτό ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών κ. Γεώργιος Κατρούγκαλος καταθέτει για τα Πρακτικά την προαναφερθείσα έκθεση, η οποία βρίσκεται στο αρχείο του Τμήματος Γραμματείας της Διεύθυνσης Στενογραφίας και Πρακτικών της Βουλής)
Είναι μόνο αυτό το επίπεδο, όμως, ωριμότητας των θεμάτων, ο διάλογος των δύο τελευταίων χρόνων; Κύριοι συνάδελφοι της Πλειοψηφίας, ας πούμε για το θέμα των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους. Δεν έχει έρθει ο χώρος για τις συναινέσεις που εμείς ετοιμάσαμε συζητώντας με την Εκκλησία;
Θέλω να σας διαβάσω τι έλεγε, κατά τη συζήτηση της θέσπισης του Συντάγματος το 1975, και με αυτό θα τελειώσω, ο τότε Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, καθηγητής Ζέπος. Έλεγε: «Είναι θεωρητικώς ορθότερος ο χωρισμός Εκκλησίας και Πολιτείας, αλλά υπό τας παρούσας συνθήκας και λόγω της παραδόσεως που υπάρχει είναι δύσκολο να εκφύγουμε αυτήν τη στιγμή από το κρατούν σύστημα».
Αυτή η στιγμή για εσάς κρατάει σαράντα χρόνια. Δεν μπορεί να εμφανίζεστε ότι ακολουθείτε πολιτικά φιλελεύθερες πολιτικές αντιλήψεις που τις συνδυάζετε με τον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό σας. Πρέπει να επιλέξετε αν είσαστε φιλελεύθεροι ή συντηρητικοί. Και είμαστε ακριβώς σε μια εποχή που όλη η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα για το τι δρόμο θα ακολουθήσει. Αυτόν τον ιδιόμορφο γάμο που δημιουργεί χίμαιρες και τέρατα του νεοφιλελευθερισμού με την ακροδεξιά ή τη λογική των ανοιχτών κοινωνιών, της Δημοκρατίας και των ελευθεριών;
Οι επόμενες ευρωεκλογές είναι μια τέτοια ιστορική στιγμή, αλλά και η αναθεώρηση αυτή ακριβώς αποτελεί μια τέτοια κεντρική στιγμή για τη Δημοκρατία μας.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΒΟΥΛΗΣ
ΙΖ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΠΡΟΕΔΡΕΥΟΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΣΥΝΟΔΟΣ Δ΄
ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΚΣΤ΄
Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 2018
ΕΙΔΙΚΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΔΙΑΤΑΞΗ
Συζήτηση και λήψη απόφαση για τον ορισμό προθεσμίας, σύμφωνα με το άρθρο 119 του Κανονισμού της Βουλής, υποβολής της έκθεσης της Επιτροπής για την αναθεώρηση του Συντάγματος
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΣ (Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών): Κύριοι συνάδελφοι, η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι ταυτόχρονα ύψιστη πολιτική πράξη και κεντρική στιγμή για τη Δημοκρατία, διότι το Σύνταγμα δεν είναι εκτός της ιστορίας. Τόσο κατά τη θέσπιση, όσο και κατά την αναθεώρηση, αλλά και κατά την ερμηνεία και την εφαρμογή του, είναι πεδίο μάχης.
Ακούστε τι έλεγε ήδη από τον δέκατον ένατο αιώνα ο πατέρας του ελληνικού συνταγματικού δικαίου Νικόλαος Σαρίπολος: Πώς προκύπτει το Σύνταγμα; «Εκ της διηνεκούς πάλης του υπό της κοινωνίας συμφέροντος προς συντήρησιν της ελευθερίας από τη μια μεριά και του συμφέροντος των αρχόντων προς αύξησιν και ενίσχυσιν της αυτών εξουσίας». Οι άρχοντες και οι αρχόμενοι, οι ισχυροί και οι αδύναμοι, οι πολλοί και οι λίγοι, με την επικαιρική ορολογία το 99% και το 1%.
Προλαβαίνω μια ερώτηση ειδικά από τον δικό σας χώρο, αν είναι έτσι, αν είναι πεδίο μάχης, πώς έρχεστε και μας μιλάτε για συναινέσεις;
Οι συναινέσεις, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ειδικά σ’ αυτά τα μείζονα θέματα, δεν βασίζονται στη δύναμη των επιχειρημάτων, αλλά στην ισορροπία των συμφερόντων, όπως αυτά έχουν προκύψει από τους κοινωνικούς αγώνες. Δεν πείστηκαν οι οπαδοί της πατριαρχίας από νέα επιχειρήματα όσων ήταν υπέρ της ισότητας ανδρών και γυναικών. Δεν έγιναν πιο σοφοί από τον διάλογο. Αγώνες του φεμινισμού, αλλά και του εργατικού και του σοσιαλιστικού κινήματος είναι αυτοί που επέφεραν σε επίπεδο κοινωνίας την αντίληψη ότι δεν μπορούμε πια να ανεχόμαστε τις ανισότητες αυτές.
Υπάρχουν, όμως, άλλα πεδία σύγκρουσης που δεν έχουν ακόμα αποκρυσταλλωθεί οι συγκρούσεις αυτές. Κατεξοχήν τέτοιο πεδίο είναι η προσπάθεια του νεοφιλελευθερισμού να επιβάλει μία και μόνο οικονομική ορθοδοξία και να την αφαιρέσει εντελώς από το πεδίο αντιπαράθεσης των πολιτικών ιδεών, να αφαιρέσει με λίγα λόγια την οικονομία από τη δημοκρατία.
Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι το Σύνταγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως όπλο στο πεδίο αυτών των συγκρούσεων και των μαχών, ώστε κάθε μία από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις, οι πολλοί και οι λίγοι, αυτοί που έχουν την εξουσία και αυτοί που την αμφισβητούν, να προωθούν τις θέσεις τους. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν είναι αξιακά ή πολιτικά ουδέτερη καμία αναθεωρητική διαδικασία.
Ποιο είναι το στίγμα της Αναθεώρησης αυτής, όπως τη βλέπουμε εμείς; Εμβάθυνση της δημοκρατίας και ανάσχεση του νεοφιλελευθερισμού. Δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Είπα και προηγουμένως ότι βασική προσπάθεια του νεοφιλελευθερισμού είναι να κρατήσει έξω από τη δημοκρατική πολιτική διαδικασία τα κεντρικά διακυβεύματα της οικονομίας. Εκεί έγκειται η προσπάθεια να «συνταγματοποιηθεί» ο χρυσός κανόνας. Εκεί έγκειται η προσπάθεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση να έχουμε μία μόνο οικονομική πολιτική, πέραν της δημοκρατίας, πέραν της πολιτικής λογοδοσίας, πέραν της θέλησης των πολιτών.
Στο ίδιο επίπεδο κινείται και η προσπάθεια να στεγανοποιηθούν ολόκληροι χώροι της πολιτικής, ας πούμε με τους κεντρικούς τραπεζίτες να έχουν αποφάσεις επί πολιτικών ζητημάτων πολύ πέραν αυτών των αποκλειστικά τεχνικών και χρηματοοικονομικών.
Όμως, και για έναν άλλον λόγο συνδέονται η δημοκρατία και οι ελευθερίες με την επίθεση του νεοφιλελευθερισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός συνεπάγεται μια υπονόμευση του ιστορικού συμβιβασμού του κράτους πρόνοιας, μια επίθεση κατά των κοινωνικών δικαιωμάτων και των καθολικών κοινωνικών υπηρεσιών.
Τι συμβαίνει, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι; Όταν αδυνατίζει το αριστερό χέρι του κράτους, αυτό που δίνει τις παροχές και τα δικαιώματα, ενισχύεται το δεξί, το χέρι του αυταρχισμού, το χέρι που με την επίκληση του νόμου και της τάξης επιτίθεται στα δικαιώματα και στις ελευθερίες.
Δεν υπάρχουν στεγανά στις δημοκρατίες. Δικαιώματα, ελευθερίες, ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά είναι αλληλένδετα. Και ακριβώς στην Ελλάδα είχαμε πικρή εμπειρία του γεγονότος αυτού, γιατί τα μνημόνια δεν ήταν τίποτα παραπάνω από συμπυκνωμένο νεοφιλελευθερισμό σε καθεστώς έκλειψης της δημοκρατίας.
Αυτήν τη στιγμή, αυτό που επιχειρούμε με την αναθεώρηση, είναι, να εξοπλίσουμε με υπερνομοθετική ισχύ τις μεταρρυθμίσεις που σε πολύ δύσκολες περιόδους και χωρίς τα χέρια μας να είναι ελεύθερα επιχειρήσαμε όλη αυτήν την τετραετία προς την κατεύθυνση ακριβώς της απόκρουσης και της ανάταξης αυτής της νεοφιλελεύθερης επιδρομής στα δικαιώματα και στη δημοκρατία.
Όπως απαγορεύσαμε την πολιτική επιστράτευση νομοθετικά ως αντιμετώπιση της απεργίας, έτσι τη φέρνουμε και τώρα να τυποποιηθεί συνταγματικά. Όπως προσπαθήσαμε να ενισχύσουμε τους αδύναμους να κατοχυρώσουμε τα δικαιώματα στην ισότητα και στην αξιοπρέπεια, την ίδια θεσμική προσπάθεια ολοκληρώνουμε τώρα και με την αναθεώρηση.
Πώς γίνεται αυτό; Στο επίπεδο της Δημοκρατίας ενισχύουμε τη λαϊκή κυριαρχία και στις δύο διαστάσεις της: την αντιπροσωπευτική, που είναι κυρίαρχη σε ένα αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα, κυρίως με την κατοχύρωση της απλής αναλογικής, αλλά και άλλες επεμβάσεις συνταγματικής μηχανικής, όπως είναι η δημιουργική ψήφος δυσπιστίας. Όμως, προωθούμε και μορφές άμεσης Δημοκρατίας, ως συμπλήρωση και όχι ως υπονόμευση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ως αποφασιστικά αντίβαρα στην εξουσία των ελίτ. Και δεν είναι μόνο η έννοια των αντιβάρων που μας επιβάλει να ανοίξουμε τη λαϊκή κυριαρχία και μέσω των μορφών της άμεσης Δημοκρατίας, είναι και η αντίληψη που έχουμε για τον πολίτη, η vitaactiva, η ενεργής συμμετοχή του να χαρακτηρίζει την πολιτική του συμπεριφορά και να μην είναι μόνο ψηφοφόρος μια φορά κάθε τέσσερα χρόνια.
Απαντούμε στον νεοφιλελευθερισμό και με τα κοινωνικά δικαιώματα και με την ενίσχυση των κοινωνικών υπηρεσιών, με την απαγόρευση της ιδιωτικοποίησης του νερού και της ενέργειας, που είναι ανθρώπινα δικαιώματα, όπως μας έχει πει και η νομολογία για το νερό του Συμβουλίου της Επικρατείας. Πράγματι δεν κατάλαβα την επιχειρηματολογία επ’ αυτού του κ. Βενιζέλου. Μίλησε για συνταγματικό λαϊκισμό και υποσχεσιολογία και ταυτόχρονα αναρωτήθηκε: «Μα, δεν υπάρχει στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας το αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης»;
Εάν ήδη υπάρχει και είναι περιττή η αναθεώρηση, προφανώς δεν είναι υποσχεσιολογία. Στο κάτω κάτω και η αναθεώρηση του 2001 εν πολλοίς βεβαιωτική ήταν. Σας βεβαιώνω, όμως, και εγώ ότι καθόλου δεν είναι χωρίς συνέπειες οι κανονιστικές αλλαγές που προτείνουμε για τα κοινωνικά δικαιώματα. Θα ενισχύσουν τη δυνατότητα των πολιτών να αποκρούουν τις επιθέσεις στην προσωπική τους σφαίρα κυριαρχίας και αυτονομίας, αλλά και τις επιθέσεις των αγορών στο σύγχρονο κράτος πρόνοιας.
Φυσικά, αρκετές από αυτές τις επεμβάσεις δεν εντάσσονται μόνο στην αναγκαιότητα να αντιμετωπίσουμε τον νεοφιλελευθερισμό και την κρίση της Δημοκρατίας, αλλά και την πολύ συγκεκριμένη μορφή που το πελατειακό κράτος πήρε στη χώρα μας, εξαιτίας αυτής της μακρόχρονης κυριαρχίας του δικομματισμού με την οικογενειοκρατία (Ελλάδα και Πακιστάν είναι οι τελευταίες χώρες που έχουν πολιτικές δυναστείες), με την κυριαρχία, όπως λένε, της αδιαμεσολάβητης σχέσης Βουλευτή ως επαγγελματία της πολιτικής με τους πολίτες, βλέπε ρουσφέτι, και κυρίως με την αντίληψη ότι μπορεί να είναι τεχνοκρατική η άσκηση της πολιτικής και όχι δημοκρατική.
Στο κάτω κάτω, η αδυναμία ανάταξης των παθογενειών στη διοίκηση εξηγείται από το ότι βόλευε το πολιτικό σύστημα η διαιώνιση των παθολογιών αυτών.
Θέλω να ολοκληρώσω όπως ξεκίνησα, με τις συναινέσεις. Οι συναινέσεις προϋποθέτουν διάλογο εκεί που μπορεί να επιτευχθεί η σύμπτωση της βούλησης των αντιμαχόμενων πλευρών. Αυτή δεν μπορεί να γίνει σε όλα τα θέματα. Προφανώς είναι χαοτική η διαφορά που μας χωρίζει από τη Νέα Δημοκρατία στα θέματα του νεοφιλελευθερισμού και σε πλευρές της άσκησης της Δημοκρατίας. Υπάρχουν υπερώριμα ζητήματα, όμως, όπως το άρθρο 86 σχετικά με την ευθύνη των Υπουργών. Άκουσα πάλι από τον κ. Βενιζέλο να λέει ότι καμία διάταξη δεν πρέπει να πάει με 180 ψήφους στην επόμενη Βουλή. Ούτε αυτή; Αυτό το άγος για τον πολιτικό κόσμο δεν πρέπει να πάει με δεδηλωμένη την ομοφωνία του πολιτικού κόσμου ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί;
Και δεν κατάλαβα καθόλου πώς συσχετίστηκε το άνοιγμα λογαριασμών πολιτικών προσώπων, συγκυριακό πολιτικό γεγονός, με το μείζον αυτό αίτημα δημοκρατικής θεσμικής αλλαγής και ανάταξης των αμαρτιών του παλαιού πολιτικού κόσμου.
Υπάρχουν άλλα θέματα συναίνεσης; Επιχειρήσαμε να ανοίξει ο διάλογος για το Σύνταγμα για πολλά θέματα εδώ και δύο χρόνια. Θα καταθέσω στα Πρακτικά της Βουλής την Έκθεση της Δημόσιας Διαβούλευσης για τη Συνταγματική Αναθεώρηση που οργανώθηκε με συμμετοχή στην Επιτροπή πολλών προσωπικοτήτων και έξω από τον δικό μας χώρο, υπό τον συντονισμό και την καθοδήγηση του συναδέλφου Μιχάλη Σπουρδαλάκη.
(Στο σημείο αυτό ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών κ. Γεώργιος Κατρούγκαλος καταθέτει για τα Πρακτικά την προαναφερθείσα έκθεση, η οποία βρίσκεται στο αρχείο του Τμήματος Γραμματείας της Διεύθυνσης Στενογραφίας και Πρακτικών της Βουλής)
Είναι μόνο αυτό το επίπεδο, όμως, ωριμότητας των θεμάτων, ο διάλογος των δύο τελευταίων χρόνων; Κύριοι συνάδελφοι της Πλειοψηφίας, ας πούμε για το θέμα των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους. Δεν έχει έρθει ο χώρος για τις συναινέσεις που εμείς ετοιμάσαμε συζητώντας με την Εκκλησία;
Θέλω να σας διαβάσω τι έλεγε, κατά τη συζήτηση της θέσπισης του Συντάγματος το 1975, και με αυτό θα τελειώσω, ο τότε Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, καθηγητής Ζέπος. Έλεγε: «Είναι θεωρητικώς ορθότερος ο χωρισμός Εκκλησίας και Πολιτείας, αλλά υπό τας παρούσας συνθήκας και λόγω της παραδόσεως που υπάρχει είναι δύσκολο να εκφύγουμε αυτήν τη στιγμή από το κρατούν σύστημα».
Αυτή η στιγμή για εσάς κρατάει σαράντα χρόνια. Δεν μπορεί να εμφανίζεστε ότι ακολουθείτε πολιτικά φιλελεύθερες πολιτικές αντιλήψεις που τις συνδυάζετε με τον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό σας. Πρέπει να επιλέξετε αν είσαστε φιλελεύθεροι ή συντηρητικοί. Και είμαστε ακριβώς σε μια εποχή που όλη η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα για το τι δρόμο θα ακολουθήσει. Αυτόν τον ιδιόμορφο γάμο που δημιουργεί χίμαιρες και τέρατα του νεοφιλελευθερισμού με την ακροδεξιά ή τη λογική των ανοιχτών κοινωνιών, της Δημοκρατίας και των ελευθεριών;
Οι επόμενες ευρωεκλογές είναι μια τέτοια ιστορική στιγμή, αλλά και η αναθεώρηση αυτή ακριβώς αποτελεί μια τέτοια κεντρική στιγμή για τη Δημοκρατία μας.
